Con người và Biểu tượng – Carl Gustav Jung
(*) Bài review này được thực hiện bởi tình yêu lớn của mình. Tâm lý học là chủ đề thú vị và thường xuyên được trao đổi trong gia đình mình. Theo mình, sẽ rất khó đánh giá tính chính xác/ tính thực nghiệm đối với bất kỳ luận điểm nào của lĩnh vực này. Bộ não – suy nghĩ của con người là một thế giới bí ẩn, sự thành thực và công khai thành thực luôn là điều không dễ dàng. Cùng thử hé mở cánh cửa ấy xem sao!
Cuốn sách đầu tiên của Carl Jung mà tôi đọc.
Thực sự mà nói thì tôi nghĩ mình đã sai lầm khi bắt đầu với quyển “Con người và Biểu tượng” của Carl Jung và các học trò của ông. Một quyển sách thực sự khó đọc. Khó từ câu cú trắc trở cho đến những khái niệm phức tạp lần đầu tôi được tiếp cận.
Đến với Carl Jung
Tôi gặp Carl Jung thông qua Sigmund Freud, người khai sinh ra bộ môn Phân tâm học và được Carl Jung coi như người thầy của mình. Trước đó, tôi biết đến Freud khi vô tình biết đến cuốn sách Phân Tâm Học của ông. Ban đầu, hoàn toàn là một sự tò mò đối với cái tên hoàn toàn kỳ lạ và nghe có vẻ cao siêu. Sau khi mò mẫm thêm về Freud và cuốn sách, thì tôi thấy khá hứng thú với quan điểm của Freud về tâm lý con người, về ý thức, vô thức và ý nghĩa của giấc mơ. Nhưng cũng giống như Jung, sau một thời gian tìm hiểu về Freud, tôi không hoàn toàn đồng tình với triết lý của ông. Freud về cơ bản coi mọi hiện tượng, hành vi bộc phát của con người đều xuất phát từ một mong muốn, khát khao mang tính tính dục. Kiểu như bản năng thú vật của con người đang âm thầm chi phối hành vi của con người từ vô thức. Tôi không nghĩ điều đó còn phù hợp với con người hiện tại, tôi tin rằng con người đã phát triển đến một mức độ, mà lý trí của họ từ trong vô thức đã phần nào đó vượt trên phần bản năng của thú vật. Phần người đã lớn hơn phần con.
Quan điểm của Carl Jung là đưa ra khái niệm vô thức tập thể và các nguyên mẫu là một thể hiện cho những quy tắc được hình thành bởi xã hội loài người qua dòng thời gian phát triển. Đó là lý do tôi thích tìm hiểu về Carl Jung hơn.
Quay lại với cuốn sách
“Con người và biểu tượng” không hoàn toàn là cuốn sách của Jung, mà đó là tổng hợp các bài viết, nghiên cứu của Jung và các đồng sự/học trò về con người và các biểu tượng đã xuất hiện trong lịch sử của loài người. Mỗi chương là một chủ đề riêng mà thực sự là tôi chưa thể nắm bắt hết chứ đừng nói đến việc tóm tắt qua. Nên ở đây tôi sẽ chỉ tản mạn một chút về Phần 1 của chương 1, là chương may mắn tôi đọc hết trước khi quyết định đóng cuốn sách và hẹn một ngày không xa tôi sẽ đọc tiếp.
Trong phần này Carl Jung bàn về Giấc mơ và vai trò của nó trong tâm lý học Phân tích. Trước hết, theo Jung mô hình tâm lý con người được chia thành 3 phần: Ý thức, vô thức cá nhân và vô thức tập thể. Ba thành phần này không hoàn toàn độc lập mà liên tục có liên hệ với nhau trong đời sống của con người.
Đầu chương, Jung giải thích khái niệm Biểu tượng. Là một thứ mà con người sử dụng để phản ánh, thể hiện một ý nghĩa vượt ra ngoài ý nghĩa gốc của nó. Ví dụ: Chìa khóa, cây thánh giá, hình tròn, viên đá đỉnh vòm,… Theo Jung, con người luôn luôn có xu hướng sử dụng biểu tượng để dành cho những sự kiện, hiện tượng mà họ chưa hoàn toàn nắm bắt hay thấu hiểu được. Biểu tượng và các con người sử dụng biểu tượng chính là một trong những khái niệm nền tảng trong quan điểm của Carl Jung.
Luận điểm tiếp theo của Jung đó là ý thức (giác quan, tư duy) của con người có giới hạn. Dù có cố gắng, hay sử dụng các công cụ hỗ trợ thì luôn luôn có một giới hạn mà con người không thể với tới bằng giác quan của mình, hoặc không thể hoàn toàn hiểu được. Tiếp theo, trong quá trình nhận thức, tiếp xúc với sự kiện, hiện tượng, luôn luôn có những sự kiện, hiện tượng nhanh chóng bị đẩy ra khỏi tầng ý thức xuống tầng vô thức để nhường chỗ cho những thứ được ưu tiên cao hơn vào thời điểm đó. Hoặc thậm chí có những sự kiện, hiện tượng đã được ghi nhận bởi vô thức mà ý thức không hề hay biết. Theo Jung, những sự kiện, hiện tượng tưởng chừng như đã bị lãng quên hay bỏ qua này, lại có thể có sức ảnh hưởng rất lớn đến con người. Vào một thời điểm nào đó, với một điều kiện phù hợp, chúng sẽ trở lại vùng ý thức và tác động đến suy nghĩ, quyết định của con người. Những sự kiện, hiện tượng này rất có thể sẽ được vô thức nhắc lại trong giấc mơ. Nhưng thường không phải dưới hình thức ban đầu của nó mà được vô thức thay bằng một hình ảnh biểu tượng. Nếu thử suy nghĩ về những giấc mơ mà mình đã trải qua, đôi khi bạn sẽ cảm nhận được điều này. Những hình ảnh, tình tiết trong giấc mơ rất vô lý và bất chợt, nhưng nếu để ý kỹ, bạn sẽ thấy đằng sau nó là một mớ logic lại rất có lý.
Như thế, Carl Jung chứng minh rằng, vô thức có tồn tại, và có tác động đến cuộc sống của con người. Vô thức sử dụng biểu tượng là ngôn ngữ của mình, và thường giao tiếp với con người trong giấc mơ, khi mà ý thức đã được cho tạm nghỉ.
Bấy nhiêu đó là những gì tôi có thể thẩm thấu được cho tới thời điểm hiện tại. Nhưng càng đọc về sau, tôi có thể thấy còn một bầu trời kiến thức đang chờ đợi.
Giấc mơ…không hẳn là nơi bắt đầu. Giấc mơ là một cầu thang nhỏ, dẫn con người đi xuống một căn hầm bí ẩn phía dưới. Ở đó có những thứ mà con người tưởng đã lãng quên. Món đồ chơi cũ, lầu đầu quên cặp, lần đầu tiên bị bắt nạt, những chuyện buồn, vui, những người bạn cũ, hay chính là họ của một thời nào đó… Tất cả những thứ tưởng chừng đã bị lãng quên, xóa đi bởi những mối quan tâm mới, những bon chen cuộc sống hiện tại, lại đã và đang từng ngày tác động lên suy nghĩ và quyết định của con người hiện tại. Theo Jung, con người không bao giờ có thể loại bỏ căn hầm đó, mà cũng không nên loại bỏ nó. Thay vào đó, hay quay lại đó, và dọn dẹp, trang hoàng nó lên. Để đó có thể là một căn phòng có thể lui tới thường xuyên hơn, không phải để nhìn lại quá khứ, mà để nhìn thấy con người thật của mỗi người. Như Carl Jung nói: “I don’t aspire to be a good man. I aspire to be a whole man.“
